چندپل تاریخی ایران + تصاویر

از دیرباز راه‌های بسیاری برای تردد مسافران و کاروان‌های تجاری وجود داشت که به واسطه موقعیت جغرافیایی و عوارض طبیعی در طول تاریخ صدها پل برای سهولت رفت و آمد مسافران روی رودها و دره‌ها ساخته شد که از برخی از آنها هنوز استفاده می‌شود و بسیاری از آنها نیز ویران شده است. در اینجا به معرفی ده پل تاریخی در گوشه و کنار این سرزمین باستانی می‌پردازیم.

پل جی

این پل که مربوط به دوره ساسانیان و پیش از اسلام است در چهار کیلومتری شرق اصفهان و روی زاینده‌رود ساخته شده است. نوع ساخت این پل که در میان چشمه‌های آن قوس‌های زیبای کوچکی اجرا شده، هنوز کاملا سالم و پابرجا و قابل استفاده است. این پل را می‌توان قدیمی‌ترین پل ساخته شده روی زاینده‌رود نامید که بارها در طول تاریخ و بویژه در قرون اولیه اسلامی مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در این پل خشت و آجر و ساروج است و کارشناسان دلیل استقامت و ماندگاری آن را نیز همین موضوع می‌دانند.

طول این پل 105 متر و عرض آن پنج متر است که این امر سبب شده رفت و آمد مسافران و کاروان‌ها از روی آن به سادگی انجام شود. به گواه بسیاری از باستان شناسان دلیل اولیه ساخت این پل، استفاده از آن در لشکرکشی‌های نظامی بوده که بعدها مورد استفاده تجاری و... قرار گرفت. در دوران صدر اسلام این پل با نام پل حسین شناخته می‌شد و در نزدیکی آن تعداد زیادی آثار و ابنیه با شکوه ساخته شده بود.

پل دختر لرستان

این پل ابتدای جاده پلدختر خرم‌آباد و در ورودی شهر پلدختر قرار گرفته است. اکنون تنها دو طاق چشمه در طرفین منتهی‌الیه شرق و غرب باقی مانده‌اند که جاده آسفالته از زیر طاق چشمه شرقی عبور می‌کند و در منتهی‌الیه غرب نیز طاق چشمه‌اش ارتفاع کمی دارد. این دومین پلی است که در لرستان بنام «کر و دت» یا پل دختر مشهور است هرچند این بنا قرن چهار هجری قمری مورد مرمت و تجدید بنا قرار گرفته است، اما اصل آن بنا به احتمال زیاد مربوط به دوره ساسانی است.

جهت پل شرقی ـ غربی وطول آن 270 متر است و پایه‌های پهن و قطور آن از سنگ ساخته شده‌اند. امروزه تنها یک طاق از پل موجود است که جاده خرم‌آباد‌ ـ اندیمشک از زیر آن می‌گذرد. بلندای این طاق 18 متر از سطح آسفالت است و نزدیک به 30 متر از آب رودخانه ارتفاع دارد. عرض چشمه موجود 5/11 متر است. درباره وجهه تسمیه پل برخی آن را منتسب به ایزد بانو آناهیتا می‌دانند. بی‌تردید این پل اهمیت ویژه‌ای در ارتباط بین مناطق جنوب با غرب و مرکز و شمال داشته و علاوه بر اتصال لرستان و ایلام راه اصلی شاپوربه جندی‌شاپور شهر قدیمی خوزستان (دوره ساسانی) به شمار می‌رفته است.

اکنون پنج پایه ستون و ستون سالم باقی مانده و بقایای چهار پایه ستون تخریب شده نیز در محل عبور آب دیده می‌شود. در منتهی‌الیه غربی پل، ورودی شیبداری به سمت جاده قدیم تعبیه شده است و مسافران از طریق عبور از این پل امکان عبور از رودخانه و دره آن را پیدا می‌کردند. در منتهی‌الیه شرقی و در کنار طاق چشمه سالم، دو طاق نمای کوچگ به صورت L در کنار هم قرار گرفته و مسیر به گونه‌ای است که مسافران با استفاده از سطح شیبدار و برگشت آن از روی قوس اول به سمت پایین حرکت کرده و از زیر قوس دوم از پل خارج می‌شدند.

پل قافلانکوه

مسافرانی که از زنجان به میانه سفر می‌کنند در مسیر خود و در 20 کیلومتری جنوب شرقی شهر میانه با چشم‌انداز پلی بسیار زیبا روی رود قزل اوزن روبه‌رو خواهند شد که حدود 600 سال پیش و در دوران پیش از صفویان و مقارن با عصر تیموری ساخته شده است. البته برخی از باستان شناسان، شالوده اولیه این پل را هم مربوط به دوران ساسانیان می‌دانند.

این پل دارای یک دهانه بزرگ و دو دهانه جانبی کوچک در طرفین است. در طول تاریخ مسافران و جهانگردان بسیاری از این مسیر عبور کرده و به توصیف این پل زیبا پرداخته‌اند. یکی از مشهور‌ترین این افراد مادام دیولافواست که در دوره قاجاریه به ایران سفر کرد و کل مشاهدات سفر خود به ایران و عراق را در قالب سفرنامه‌ای زیبا به نگارش درآورد.

پروفسور پوپ در کتاب بررسی هنرهای ایران، تاریخ بنای پل را اواخر قرن ‌15 میلادی (قرن 10 هجری) دانسته و نام معمار آن را حاج عباس بن الحاج محمد بن العباس قزوینی‌ و نام حاکم وقت را محمد روان بن عثمان القزوینی نوشته است.

نکته تاسف‌بار در مورد این پل، تخریب عمدی آن به وسیله مواد منفجره در زمان حکومت پهلوی و توسط خرابکاران و متمردان محلی است که موجب شد بخش میانی این پل کاملا آسیب‌دیده و از بین برود، این پل به اندازه‌ای سالم و استوار باقی مانده است که اگر این اتفاق روی نمی‌داد، هنوز قابل استفاده بود. این موضوع سبب شد اهالی محل، این پل را با نام پل شکسته نیز خطاب کنند.

پل چالان چولان

پل چالان چولان در دشت سیلاخور در مسیر جاده قدیمی بروجرد به خوزستان و اصفهان روی رودخانه سزار در روستای گاراژ احداث شده است. ‌این پل در زمان صفوی و روی شالوده پلی از زمان ساسانی ساخته شده و ‌طول این پل 120 متر است که دارای شش طاق چشمه آجری است که پایه‌های آن تا ارتفاع یک متری از سنگ و بدنه از آجر ساخته شده است. اکنون این پل دارای شرایط مناسبی است. نکته قابل توجه تغییر نکردن عرض رودخانه است که هنوز آب از زیر تمام طاق چشمه‌های آن عبور می‌کند.

در دو طرف گذرگاه این پل دو دیواره آجری به ارتفاع 90 سانتی‌متر برای امنیت و ممانعت از سقوط عابران از روی پل ایجاد شده است. روی گذرگاه پل، جان پناه آجری در طرفین مسیر ایجاد شده که در بالا به شکل مثلثی و شیروانی ساخته شده است. تا چندی پیش عبور و مرور خودروها از روی این پل انجام می‌گرفت که امروزه با ساختن پلی جدید در کنار آن، مسیر حرکت ماشین‌ها تغییر کرده است. در پایه‌های پل و قسمتی که با آب تماس دارد، زائده‌های مثلثی شکلی ایجاد شده است که جریان عبور آب را تسهیل می‌کند. پل تاریخی چالان چولان در زلزله فروردین 85 خسارت دید که اکنون این بخش‌ها مرمت شده است.

پل لاتیدان

برای دیدن طویل‌ترین پل ایران باید به جنوب ایران و استان هرمزگان سفر کنید. در 50 کیلومتری غرب بندرعباس روی رود «کول» پلی بسیار بلند و طویل به طول 800 متر ساخته شده است که برای تجسم اندازه آن کافی است بدانید طول پل لاتیدان چیزی حدود سه برابر سی و سه پل اصفهان است.

متاسفانه امروزه بخش‌های زیادی از این پل تخریب شده و تنها 270 متر از سمت غرب و 150 متر از سمت شرقی این پل پا برجاست و 380 متر از بخش‌های میانی پل در طول زمان و به دلیل شدت سیلاب‌های فصلی این رود از بین رفته است و اگر برای مرمت و بازسازی آن اقدامی اساسی صورت نگیرد، شاید فرزندانمان فرصت دیدن این یادگار با شکوه را نداشته باشند.

عرض پل لاتیدان به دلیل طولانی بودن آن در بخش‌های مختلف متغیر است. یکی از اصلی‌ترین دلایل تخریب قسمت میانی پل، نبود امکان ساخت پی و شالوده محکم برای آن به دلیل شدت جریان آب رود است. مصالح به کار رفته در ساخت این پل سنگ‌های تراش نخورده و ناهمگون است که توسط ملاط به یکدیگر متصل شده‌اند.

پل کهنه کرمانشاه

پل کهنه کرمانشاه در شرق کرمانشاه کنونی روی رودخانه قره‌سو قرار دارد. این پل از روزگار کهن نقشی مهم در ارتباط میان ایران و بین‌النهرین و عراق امروزی داشته و تقریبا بیشتر کاروان‌هایی که به قصد شهرهای کربلا، نجف، کاظمین، سامرا و سایر شهرهای عراق از ایران سفر می‌کردند، ناگزیر به عبور از این پل بودند. امروزه بعد از گذشت صدها سال از ساخت این پل هنوز به اندازه‌ای قدرتمند باقی مانده که از آن برای عبور و مرور خودروها و کامیون‌های حمل آجر که محصولات کوره‌های آجرپزی اطراف پل را به سایر نقاط حمل می‌کنند، استفاده می‌شود.

تاریخ ساخت پل مربوط به دوره صفوی است البته در کتاب معماری ایران یوسف کیانی این پل را ساسانی ـ سلجوقی معرفی کرده و همچنین در کتاب پل‌های قدیمی ایران (تحقیق و تألیف: محمد علی مخلص‌، سازمان میراث فرهنگی) آمده است: «بنیان اولیه ساسانی، تعمیر سلجوقی و بازسازی کامل در دوره صفویه.» این پل، شش طاق دهانه دارد و عرض معبر آن حدود هفت متر است. طول فعلی پل تقریبا 149متر و اکنون روی پل آسفالته است.

پل خواجو

این پل در انتهاى خیابان کمال اسماعیل اصفهانى و انتهاى جنوبى خیابان خواجو واقع شده است. پل خواجو در سمت شرقی 33 پل در دوره صفویه به سال 1060 هجری و همزمان با حکومت شاه عباس روی بقایای پلی که در دوره تیموری و با نام حسن بیک ساخته شده بود بنا شد. در طول تاریخ پل خواجو با نام‌های بسیاری مانند بابا‌رکن‌الدین، پل حسن‌آباد، پل شیراز و پل شاهی شناخته شده است.

این پل کاربری دومنظوره داشته و می‌توانست در صورت نیاز به عنوان سد نیز عمل کند براساس روایات تاریخی و آثار باقیمانده هرگاه که شاه تصمیم می‌گرفت با بستن دریچه‌های زیر گذر پل، این سازه به مانند سد عمل کرده و سطح آب در جلوی دریچه‌ها بالا می‌آمد و فضایی شبیه دریاچه در برابر آن ایجاد می‌شد. شاه‌عباس دستور داده بود در میانه پل کوشکی کوچک برای خود و خانواده‌اش بسازند که در هنگام مراسم و جشن‌ها و برنامه‌های تفریحی که در زاینده‌رود انجام می‌شد در این اتاق‌ها اقامت کند. این فضا هنوز پابرجاست و دارای تزئینات بسیار زیبایی است. پل خواجو 150 متر طول و 14 متر عرض دارد که بر این اساس می‌توان آن را یکی از پل‌های طویل کشور ایران قلمداد کرد.

پل گاومیشان سند

این پل روی رود سیمره، پس از تلاقی رود کشکان و در جاده دره شهر، بعد از روستای بابا خوارزم قرار گرفته است. اکنون تمام رود سیمره از بستر میان دو پایه پل عبور می‌کند که تاق آن نیز شکسته است. سایر چشمه‌های پل سالم مانده‌اند. بستر رود سیمره هشت متر پایین‌تر از کف چشمه‌های پل قرار دارد که طی چند قرن به وجود آمده است. نزدیک به 200 سال پیش، این پل را والی پشتکوه مرمت کرده بود. طول این پل 168 متر و عرض گذرگاه آن هشت متر بوده است. اکنون شش چشمه نسبتا سالم از پل گاومیشان باقیمانده است. بزرگ‌ترین چشمه طاق این پل حدود 7‌/‌32 متر عرض دارد و در ساخت این بنا از مصالح قلوه سنگ، آجر، بلوک‌های سنگی و ملاط گچ نیم‌کوب استفاده شده است.

این بنا در دوره‌های صفوی و قاجار مورد مرمت و استفاده قرار گرفته است. در قسمت جنوب پل اتاق‌ها و فضاهای طاقداری تعبیه شده بود که گذرگاه پل از روی آن عبور می‌کرد. مقطع پایه ستون‌های پل؛ بیضی است که این نوع طراحی برای تسهیل در عبور جریان آب است. نکته هوشمندانه در ساخت این پل، استقرار پایه‌ها روی بستر صخره‌ای طرفین رودخانه است که تماس این پایه‌ها را با فشار آب و رطوبت ناشی از آن به حداقل رسانده است. علاوه بر موارد ذکر شده، در زیر گذرگاه پل، یک فضای مسقف با قوس و طاق‌هایی طراحی شده به وجود آمده است. سرهنری راولینسون در سفرنامه خود می‌نویسد: «پلی که هم‌اکنون روی سیمره (دره شهر فعلی) قرار دارد یکی ازمهمترین پل‌های ایران است و آن را حسین خان بزرگ، والی معروف ایلام و لرستان به سال 1008 هجری قمری تعمیر کرده و طول آن 168 گام است.»

پل کشکان

این پل روی کشکان رود در جاده خرم‌آباد ـ کوهدشت و 40 کیلومتری کوهدشت در روستای پاپل، قرار گرفته است. در متون تاریخی از آن به عنوان کژکی یاد شده است. دره کشکان از دیر باز شاهد حضور و زندگی انسان‌ها بوده است. به همین دلیل بیش از چهار پل روی این دره و به فاصله کمتر از 500 متر ساخته شده که خود گویای اهمیت این گذرگاه تاریخی است.این پل دارای 12 چشمه بزرگ و یک چشمه کوچک در منتهی‌الیه غربی پل است. پایه ستون‌ها از سنگ‌تراش‌خورده و بدنه از لاشه سنگ و ملاط گچ، آهک و ساروج ساخته شده و در منتهی‌الیه قوس‌ها از آجر استفاده شده است. قطر پایه‌ها بسیار زیاد بوده و در حد فاصل میان پایه‌ها و قوس چشمه‌ها، حجره‌های مسقفی ایجاد شده است. در این پایه‌ها از مقطع بیضی برای سهولت در عبور آب استفاده شده است.

روی پایه ستون‌های پل، حفره‌هایی برای دفع رطوبت تعبیه شده است. روی گذرگاه پل نیز سوراخ‌هایی به سمت بیرون دیده می‌شود که رطوبت و آب‌های ناشی از نزولات جوی را به خارج از پل هدایت می‌کند. نکته قابل توجه این است که اکنون آب رودخانه تنها از میان دو چشمه پل عبور می‌کند و با توجه به طول زیاد پل نمی‌توان استنباط کرد حتی در زمان ساخت، کل پایه‌ها در آب قرار داشته و احتمالا پل، گذرگاه عبور از رود و دره کوچک محل عبور رود محسوب می‌شده است.

امروزه بخش‌های زیادی از پل تخریب شده که بیشتر شامل فرو ریختن طاق چشمه‌ها و قوس آنهاست. طول پل 285 متر است که با احتساب دنباله‌های آن 340 متر می‌شود. امروزه از دروازه طاق پل تنها سه دهنه آن تخریب شده و بقیه هنوز سالم است. برخی از پایه‌های پل با سنگ‌های بزرگ و حجاری شده ساخته شده و ارتفاع آن از سطح رودخانه 30 متر است.

سی و سه پل

سی و سه پل مشهور‌ترین پل ایران و ویترین گردشگری در اصفهان است؛ نامی که تقریبا برای بیشتر گردشگران خارجی هم آشناست. این پل زیبا و تاریخی با نام‌های پل الله‌وردی‌خان، پل چهار باغ، پل سی و سه چشمه و پل جلفا نیز شناخته می‌شود و از یادگارهای عصر صفوی و ساخته شده در زمان سلطنت شاه عباس است. دلیل هر یک از این نام‌ها به مناسبت خاصی است برای نمونه الله‌وردی‌خان نام سازنده و جلفا نام محله‌ای معروف در نزدیکی این پل است. این پل حدود 300 متر طول و 14 متر عرض دارد و روی زاینده‌رود به همراه 33 چشمه آب بنا شده که البته براساس مستندات باقی مانده در ابتدا چهل چشمه داشته است.

شرح زیبایی این پل در بسیاری از سفرنامه‌های مسافران خارجی که در طول تاریخ به اصفهان سفر کرده‌اند، ذکر شده است. برای نمونه سر پرسی ساکس این پل را زیباترین پل تمام دنیا می‌داند و دیدن آن را به همه جهانگردان توصیه می‌کند.

سی و سه پل دارای دو طبقه مجزاست و در طرفین آن پیاده‌روهایی برای عبور و مرور ساخته شده و در میانه آن عرض کافی برای حرکت سواران و ارابه‌ها تعبیه شده است. روایت است شاه عباس علاقه خاصی به این پل داشته و بسیاری از جشن‌ها و مناسبت‌ها را در آن برگزار می‌کرده است. از مهم‌ترین این جشن‌ها، جشن آبریزگان بوده که در سیزدهمین روز تیر هر سال برگزار می‌شده و مردم در این روز به جشن و شادی پرداخته و روی هم آب می‌پاشیدند.

پل سفید اهواز

پل سفید اهواز یا پل معلق نام یکی از پل‌های شهر اهواز است که یکی از نمادهای این شهر نیز محسوب می‌شود. این پل در سال ۱۳۱۵ خورشیدی بر روی رودخانهٔ کارون ساخته شده‌است که دارای دو قوس بتنی ۱۲ و ۲۰ متری است.

مهندسی آلمانی به اتفاق همسر مهندسش شروع به ساختن ساختمان این پل کرد و کار را تا مرحله سوار کردن یکی از هلالی‌ها با موفقیت پیش برد، ولی انگلیسیهای حاکم بر شرکت نفت در آن زمان لوازم و ادواتی که در اختیار سازنده پل گذارده بودند از جمله جرثقیلی که با آن هلالی اول را بالا کشیده و مهار کرده بود، پس گرفتند که این عمل انگلیسی‌ها باعث دق کردن و مرگ مهندس آلمانی، سازنده پل شد. ولی بعد از چندی، سرانجام زن مهندس آلمانی با ابتدایی‌ترین وسایل ممکن آن زمان و بکار گرفتن چند دوبه بجای جرثقیل، هلالی دوم را بر اسکلت پل سوار کرد و ساختمان آنرا بپایان رسانید و پل را آماده تحویل و بهره‌برداری کرد.